Σκοπός της κλινικής διατροφής στους γηριατρικούς ασθενείς είναι η κάλυψη των ενεργειακών και πρωτεϊνικών αναγκών τους, καθώς και η επαρκής πρόσληψη υγρών, βιταμινών και ιχνοστοιχείων με βάση τις συννοσηρότητες, τις δυνατότητες και τις ικανότητες του εκάστοτε ατόμου.
Γενικά ως γηριατρικός ασθενής ορίζεται ένα άτομο άνω των 65 ετών που παρουσιάζει υψηλού βαθμού αδυναμία, έχει πολλαπλά νοσήματα και παρουσιάζει μειωμένη φυσική, πνευματική και κοινωνική δραστηριότητα. Επομένως η ηλικία δεν αποτελεί το βασικό κριτήριο για την γηριατρική παρακολούθηση, η οποία στοχεύει στη βελτίωση της λειτουργικότητας και στην εξασφάλιση όσο το δυνατόν μεγαλύτερης αυτονομίας, με τελικό σκοπό τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των γηριατρικών ασθενών.
Το βασικότερο σύμπτωμα του γηριατρικού ασθενούς είναι η σαρκοπενία, δηλαδή η δυσανάλογη απώλεια μυικής μάζας και δύναμης με την αύξηση της ηλικίας. Η σαρκοπενία οδηγεί σε μειωμένη φυσική δραστηριότητα, λειτουργικότητα και εκτελεστικότητα των ατόμων της τρίτης ηλικίας, δηλαδή περιορίζει σημαντικά την ποιότητα της ζωής τους. Επιπλέον, η σαρκοπενία μειώνει την απόκριση του οργανισμού στο στρες και την ασθένεια, με αποτέλεσμα να παρατείνεται σημαντικά ο χρόνος ανάρρωσης και να αυξάνεται η θνητότητα. Επιδημιολογικές μελέτες σε άτομα άνω των 65ετών έδειξαν ότι ο κυριότερος προγνωστικός δείκτης θνησιμότητας είναι η σαρκοπενία και όχι η παχυσαρκία, όπως συμβαίνει σε άτομα μικρότερης ηλικίας. Γενικά, οι γηριατρικοί ασθενείς αποτελούν ομάδα υψηλού κινδύνου για παθολογική απώλεια βάρους και τελικά υποθρεψία. Η απώλεια μυικής μάζας οδηγεί σε μείωση της ενεργειακής δαπάνης, και η φυσική απόκριση του οργανισμού είναι η μείωση της όρεξης. Η μειωμένη διατροφική πρόσληψη ενισχύεται και από κοινωνικοψυχολογικά αίτια που συναντώνται συχνά στα άτομα μεγάλης ηλικίας (κατάθλιψη, μοναξιά, απώλεια συντρόφου, φτώχια) αλλά και από πρακτικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα άτομα αυτά (τεχνητή οδοντοστοιχία, προβλήματα μάσησης-κατάποσης, πολύπλοκη φαρμακευτική αγωγή, μειωμένη κινητικότητα, περιορισμένη ικανότητα για ψώνια ή μαγείρεμα). Η καλή διατροφική κατάσταση και η άσκηση μπορούν να μειώσουν δραστικά τον ρυθμό απώλειας μυϊκής μάζας στα άτομα της τρίτης ηλικίας, με αποτέλεσμα να βελτιώνεται η καθημερινότητα και η υγεία τους.
Η πρώτη επιλογή για τη διόρθωση ή την πρόληψη της υποθρεψίας στους ηλικιωμένους είναι η συνηθισμένη διατροφή. Ο κλινικός διαιτολόγος, αφού έχει λάβει υπόψη του όλες τις πληροφορίες που έχει από το ιατρικό και διατροφικό ιστορικό, είναι σε θέση να προτείνει αντικαταστάσεις τροφίμων με άλλα πιο πλούσια σε ενέργεια και πρωτεΐνη, διάφορα ενεργειακά και θρεπτικά σνακ ή ροφήματα, εμπλουτισμένα τρόφιμα ακόμα και συμπληρώματα διατροφής που θα ενισχύσουν τη διατροφική πρόσληψη. Έμφαση θα πρέπει να δίνεται στην επαρκή ενυδάτωση, διότι στα άτομα της τρίτης ηλικίας παρατηρείται συχνά περιορισμένη πρόσληψη υγρών και ελλοχεύει ο κίνδυνος αφυδάτωσης. Παρότι στους ηλικιωμένους συχνά απαντώνται διάφορα χρόνια νοσήματα, πάντα σε συνεννόηση με το θεράποντα, αποφεύγονται οι περιοριστικές δίαιτες και δίνεται μεγαλύτερη έμφαση στη βελτίωση της θρέψης. Επίσης, είναι πολύ σημαντικό να παροτρυνθούν τα άτομα του οικογενειακού περιβάλλοντος ή του νοσηλευτικού προσωπικού (αν πρόκειται για άτομα σε νοσοκομεία ή γηροκομεία) να δημιουργούν ένα ευχάριστο περιβάλλον κατά τη διάρκεια των γευμάτων και φυσικά να τους βοηθούν στη διαδικασία του φαγητού (κόψιμο, τάισμα κτλ). Σε περίπτωση που η διατροφική πρόσληψη δεν επαρκεί για να βελτιωθεί η θρέψη, συστήνεται εξατομικευμένα η λήψη κάποιων συμπληρωμάτων διατροφής σε υγρή μορφή. Η τεχνητή διατροφή είναι πολύ σημαντικό να ξεκινάει άμεσα στους νοσηλευόμενους ηλικιωμένους με κακή θρέψη που δεν πρόκειται να σιτιστούν για κάποιες μέρες (π.χ. λόγω κάποιας επέμβασης ή εξετάσεων).
Τέλος, το μοναδικό φάρμακο για την πρόληψη και τη θεραπεία της σαρκοπενίας είναι η άσκηση, σε συνδυασμό με επαρκή πρωτεϊνική πρόσληψη. Μάλιστα, οι τυπικές μορφές άσκησης στις οποίες περιορίζονται οι άνθρωποι όσο μεγαλώνουν, όπως το περπάτημα ή το κολύμπι, δεν έχουν ισχυρή επίδραση στο μυϊκό ιστό. Αντίθετα, χρειάζονται προγράμματα εκγύμνασης που να στοχεύουν στην ενδυνάμωση και την αύξηση της αντοχής, παρακολούθηση από εξειδικευμένους γυμναστές στον γηριατρικό πληθυσμό, οργανωμένος χώρος και τακτικές συνεδρίες.
Συμπερασματικά, η διατήρηση μιας καλής θρέψης είναι πολύ σημαντική για τους ηλικιωμένους, διότι μειώνει τη νοσηρότητα και τη θνητότητα, ενώ βοηθάει στην ανάρρωση και βελτιώνει την ποιότητα ζωής. Η απώλεια της μυικής μάζας και η υποθρεψία έχουν πολυπαραγοντική αιτιολογία και πρέπει να προλαμβάνονται ή να αντιμετωπίζονται εγκαίρως, με εξατομικευμένη διατροφική παρέμβαση και σε συνδυασμό με οργανωμένη άσκηση.
